Kalendarium

Jan Cybis urodził się we wsi Wróblin (niem. Fröbel) koło Głogówka w powiecie prudnickim 16 lutego 1897 roku jako trzecie dziecko, a drugi syn, Jana Cybisa (1864-1930) i Marii z domu Heida (1871-1904). Jego starsze rodzeństwo to Alois (1894-1957) i Agnes (Agnieszka, 1896-1975). Po Janie z tego małżeństwa urodził się jeszcze trzeci syn – Robert (1898-1917).

Matka tej czwórki zmarła w 1904 roku na gruźlicę. Ojciec wkrótce ożenił się powtórnie z Anną z domu Giga, a z drugiego małżeństwa przyszło na świat pięć sióstr: Anna (1905-1992), Maria (1906-1993), Walburga (1908-1979), Franciszka (1909-1991) i Magdalena (1913-). Cztery najstarsze nie wyszły za mąż i pozostały do śmierci w domu rodzinnym we Wróblinie, prowadząc sklep w rodzinnym domu. W swoich Dziennikach Cybis nazywa je czasem żartobliwie „babską komuną”.  Wszyscy trzej młodzi Cybisowie – Alois, Johann i Robert – służyli w wojsku pruskim podczas pierwszej wojny światowej. Najmłodszy, Robert, poległ w 1917 roku nad Marną.

 

W rodzinnej wsi spędził tylko jedenaście pierwszych lat swojego życia. Od 1908 roku uczył się w Królewskim Gimnazjum Katolickim w Głogowie, gdzie zdał egzamin dojrzałości w roku 1916. Wkrótce po maturze został wcielony do armii pruskiej, w której pozostał do końca I wojny światowej. Po zakończeniu wojny Cybis mógł kontynuować przerwaną naukę. Ojciec chciał, aby synowie zdobyli praktyczne i prestiżowe zawody. Starszy Alois studiował we Wrocławiu medycynę, Johann w 1919 roku rozpoczął studia na wydziale prawniczym Uniwersytetu Wrocławskiego. Studia te trwały zaledwie kilka miesięcy. W tajemnicy przed ojcem Cybis porzucił uniwersytet i od Wielkanocy 1919 roku rozpoczął studia malarskie w Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu (Akademie für Kunst und Kunstgewerbe). W oficjalnych dokumentach z tych czasów stosuje się niemiecką pisownię jego imienia i nazwiska: Johannes Cibis.

 

Po plebiscycie na Górnym Śląsku, który miał zdecydować o przynależności państwowej tego regionu, Cybis przerywa studia we Wrocławiu i rozpoczyna naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Przyjmuje wówczas polskie obywatelstwo, od tego czasu posługuje się też polską wersją pisowni imienia i nazwiska: Jan Cybis.

Wstępuje do pracowni Józefa Mehoffera, z której przenosi się do pracowni Ignacego Pieńkowskiego, a następnie Józef Pankiewicza. W 1924 roku grupa studentów Pankiewicza zawiązuje nieformalną grupę „Komitet Paryski”, która ma zebrać fundusze na studia malarskie w Paryżu. Wyjeżdżają tam grupą dziesięciu studentów 1 września 1924 roku. W grupie „kapistów” znajduje się także świeżo poślubiona żona Cybisa – Hanna Rudzka.

 „Mieliśmy pieniędzy na miesiąc, a zostaliśmy dziesięć lat” pisał o czasach paryskich Cybis. Młodzi adepci sztuki chłonęli atmosferę artystycznego centrum, lecz najbardziej interesowały ich nie gorące wydarzenia, a ponadczasowa sztuka dawna: „Luwr wciąż podnoszący nasze ambicje, uczył nas nieustannie pokory” – pisał jeden z „kapistów” Józef Czapski.

 

W latach 30. Jan Cybis wraz z żoną powrócił do Polski, zatrzymują się najpierw w Warszawie, a od 1934 roku zamieszkują w Krakowie. Artysta zajmował się wówczas nie tylko malarstwem, ale także pracą w związku plastyków i redagowaniem czasopism artystycznych. Ważnym dla niego zagadnieniem były problemy edukacji artystycznej. Od 1937 roku wraz z żoną spędzają wakacje w Krzemieńcu i w pobliskim Wiśniowcu jako wykładowcy Rysunkowego Ogniska Wakacyjnego – formy kursów doskonalących dla nauczycieli plastyki.

 

Wrzesień 1939 roku zastał Jana Cybisa na wschodnich terenach Polski, które znalazły się pod okupacja radziecką. Malarz związał się wówczas z Heleną Zarembianką, córka dyrektora Liceum Krzemienieckiego. W 1941 roku przychodzi na świat ich pierworodny syn – Jacek. Cybisowie pozostali w Krzemieńcu do 1943 roku, kiedy to – wobec nasilających się  napaści Ukraińców – opuścili Wołyń i wyjechali do Warszawy. Tu przeżyli powstanie, w którym stracili większość dobytku i prac Jana.

 

Od 1945 roku rodzina Cybisów, powiększona o urodzonego w tym roku drugiego syna – także Jana, osiadła na dobre w Warszawie. Artysta mocno zaangażował się w pracę na rzecz środowiska – został wybrany do Zarządu Związku Polskich Artystów Plastyków, redagował „Głos Plastyków”. Podjął także pracę pedagogiczną w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

 

Trudny dla artysty był czas panowania socrealizmu. Cybis został odsunięty z akademii, jego malarstwo uznano za „zbędny formalizm”, nieprzystający do socjalistycznej rzeczywistości. W okresie „odwilży” malarz powrócił do życia artystycznego. W 1956 roku odbyła się jego monograficzna wystawa w „Zachęcie”,  w 1957 roku został wybrany na prezesa Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków.

W czasach powojennych chętnie odwiedzał rodzinny Wróblin. Swą pierwszą wizytę opisał w Dziennikach: „Latem 1946 roku Zygmunt Kłopotowski zabrał nas autem. (..).Byliśmy tam dwa dni czy trzy. Zobaczyłem ich po dwudziestu dwóch latach nieobecności. Nie mówiliśmy sobie wszystkiego. Należeliśmy tyle lat do wrogich społeczeństw. (...) Wieś wydała mi się piękna!”.

W Akademii Sztuk Pięknych pracował Cybis do przejścia na emeryturę w 1968 roku. Do końca czynnie uczestniczył w życiu artystycznym. Zmarł w Warszawie 13 grudnia 1972 roku. Jest pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim.

Po śmierci malarza postanowiono utworzyć w Muzeum Śląska Opolskiego kolekcję prac Jana Cybisa – syna ziemi opolskiej. W latach 70. prowadzono szerokie konsultacje nad scenariuszem wystawy, która w latach1976-1993 pokazywana była na zamku w Głogówku. Od 2000 roku kolekcja prezentowana jest w galerii Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu.